Định lượng β-ecdysteron trong rễ cây cỏ xước (Achyranthes aspera L.) bằng phương pháp HPLC

Tóm tắt

Ở nước ta, cây cỏ xước (Achyranthes aspera L.), còn được gọi là ngưu tất nam, là dược liệu được sử dụng khá phổ biến theo kinh nghiệm dân gian để chữa cảm mạo, sốt, phong thấp tê mỏi, đau nhức xương khớp, kinh nguyệt không đều, bí tiểu, đái đục, đái buốt... Tiêu chuẩn chất lượng cho dược liệu cỏ xước đã được xây dựng thành một chuyên luận trong Dược điển Việt Nam V, tuy nhiên, tiêu chuẩn này chưa có chỉ tiêu định lượng chất đánh dấu. Dược điển Trung Quốc (2010) không có chuyên luận cho dược liệu cỏ xước. Trong khi đó, việc trồng dược liệu này còn nhỏ lẻ, chưa phát triển thành những vùng trồng quy mô lớn, do đó chất lượng không ổn định. Vì vậy, cần thiết phải xây dựng được phương pháp định lượng chất đánh dấu trong cỏ xước nhằm góp phần kiểm soát chất lượng của dược liệu này.

            Cỏ xước và ngưu tất là hai dược liệu cùng thuộc chi Achyranthes và được sử dụng thay thế lẫn nhau nên chúng tôi lựa chọn chất β-ecdysteron, đang được sử dụng làm chất đánh dấu cho dược liệu ngưu tất trong Dược điển Trung Quốc (2010), để làm chất đánh dấu cho dược liệu cỏ xước. Sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) là phương pháp phân tích hiện đại với ưu điểm là có tính đặc hiệu và độ nhạy cao. Do đó, phương pháp này thường được sử dụng để phân tích thành phần hóa học của dược liệu. Trước đây, ở Ấn Độ, đã có tác giả nghiên cứu định lượng hợp chất β-ecdysteron trong cỏ xước bằng HPLC. Tuy nhiên, kết quả sắc ký đồ của nghiên cứu trên cho thấy píc của β-ecdysteron vẫn chưa tách hoàn toàn ra khỏi píc của các chất khác. Hơn nữa, để phù hợp với điều kiện phòng thí nghiệm hiện có cũng như để chủ động cho quá trình nghiên cứu tiếp theo nên tiến hành nghiên cứu này.

            Nguyên vật liệu, thiết bị

4 mẫu cỏ xước được thu hái tại huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương (CX-TH) vào tháng 11/2019; tại huyện Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc (CX-PY) vào tháng 01/2020; tại huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ (CX-TN) vào tháng 03/2020 và tại huyện Phú Xuyên, Hà Nội (CX-PX) vào tháng 03/2020.

Phương pháp nghiên cứu

Điều kiện phân tích HPLC

- Chuẩn bị dung dịch thử

- Chuẩn bị dung dịch chuẩn

Kết luận

            Đã xây dựng được phương pháp định lượng β-ecdysteron trong dược liệu cỏ xước bằng phương pháp HPLC với điều kiện sắc ký là: cột Lichrospher RP-C18; bước sóng phân tích: 248nm; tốc độ dòng: 1 ml/phút ở nhiệt độ phòng, thể tích tiêm: 20 μl; pha động: acetonitril : dung dịch acid formic 0,1 % (17/83). Phương pháp định lượng xây dựng được có sự tương quan tuyến tính chặt chẽ giữa diện tích píc và nồng độ β-ecdysteron trong khoảng nồng độ khảo sát với R² = 0,999. Phương pháp có độ lặp lại (RSD = 2,86 %) và độ đúng (từ 95,48 - 104,63 %, trung bình 98,68 %) tốt.

            Sử dụng phương pháp xây dựng được để xác định hàm lượng β-ecdysteron trong 4 mẫu cỏ xước thu hái ở 4 địa điểm khác nhau. Kết quả, hàm lượng β-ecdysteron trong 4 mẫu nghiên cứu nằm trong khoảng từ 0,0054 - 0,0505 %.