Giá trị làm thuốc của các loài thuộc chi Berberis L. (họ Berberidaceae) ở Việt Nam

Tóm tắt

Họ hoàng liên gai (Berberidaceae) trên thế giới có 17 chi và khoảng 650 loài, phân bố chủ yếu ở Bắc bán cầu, có xuất xứ từ vùng ôn đới ấm tới Việt Nam. Trong đó, chi Berberis là chi phong phú nhất với khoảng 500 loài và Mahonia là chi phong phú thứ 2 với khoảng 100 loài. Ở Việt Nam, chi Berberis có 5 loài phân bố ở các vùng núi cao có đá vôi ở các tỉnh miền núi phía Bắc.

Nhiều cây thuốc thuộc chi Berberis được sử dụng trong Y học cổ truyền từ lâu để chữa lành vết thương, sốt, bệnh mắt, vàng da, nôn mửa khi mang thai, thấp khớp, sỏi thận và sỏi mật, và một số bệnh khác. Thành phần hóa học chính của các loài trong chi Berberis là các alcaloid, steroid, glycosid, flavonoid, saponin, terpenoid và đường khử. Các chất chuyển hóa thứ cấp và các alcaloid (quan trọng nhất là berberin) có tính kháng khuẩn, kháng nấm, kháng vi-rút, chống tiểu đường và chống khối u. Bài báo này, nêu công dụng làm thuốc của các loài thuộc chi Berberis hiện có ở Việt Nam được cập nhật đầy đủ nhất từ trước tới nay.

Đối tượng nghiên cứu

Tất cả các loài thuộc chi Berberis đang được lưu giữ ở Việt Nam ở các bảo tàng thực vật lớn, cũng như các tiêu bản mới thu thập được.

Nội dung nghiên cứu

- Phân tích đặc điểm hình thái, giám định tên khoa học của các tiêu bản, mẫu vật.

- Xây dựng khóa định loại phân biệt các loài thuộc chi Berberis hiện có ở Việt Nam.

- Thu thập thông tin về thành phần hóa học (nếu có), công dụng và cách dùng của các loài.

- Mô tả đặc điểm thực vật các loài mới bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam (nếu có).

Phương pháp nghiên cứu

- Xác định tên khoa học bằng phương pháp so sánh hình thái, đối chiếu với tài liệu và các bộ thực vật chí của các nước như Thực vật chí Trung Quốc, Thực vật chí Đài Loan,...

- Xây dựng khóa định loại phân biệt các loài bằng khóa lưỡng phân, dựa vào các đặc điểm đối lập nhau về hình thái của cơ quan sinh dưỡng và cơ quan sinh sản.

- Phương pháp kế thừa bằng cách tập hợp và phân tích các công trình khoa học, các kết quả khảo sát, đánh giá, các tài liệu khoa học có liên quan đến các đối tượng nghiên cứu để thu thập thông tin.

Kết luận

Qua nghiên cứu về chi Berberis L. ở Việt Nam, đã xây dựng khóa định loại để phân biệt 5 loài đã biết và đã cung cấp thông tin đầy đủ về phân bố, sinh thái và công dụng làm thuốc của 5 loài thuộc chi Berberis được sử dụng làm thuốc ở Việt Nam.

Đây là nhóm thực vật có giá trị sử dụng làm thuốc và đang đứng trước nguy cơ bị đe dọa tuyệt chủng rất lớn do nạn khai thác quá mức và số lượng cá thể ngoài tự nhiên rất ít, vùng phân bố hẹp. Cần có những nghiên cứu sâu hơn về nhân giống, trồng trọt và có kế hoạch bảo vệ chúng trong tương lai.