Nghiên cứu xây dựng quy trình định tính và định lượng đồng thời năm glucocorticoid trong kem bôi da bằng phương pháp HPLC-PDA

Tóm tắt

Glucocorticoid (GC) là thuốc có tác dụng chống viêm mạnh, chống dị ứng, ức chế miễn dịch. Tác dụng chống viêm của GC là ức chế các hóa chất trung gian gây sưng viêm, giảm chức năng của nguyên bào sợi, giảm sản xuất collagen và glycosaminglycan nên ngăn cản sự phát triển của lớp sừng. Một số công ty hay cá nhân kinh doanh trái phép lợi dụng tác dụng này để trộn vào mỹ phẩm làm trắng da, trị mụn cấp tốc mà không quan tâm đến hậu quả. Tuy nhiên sử dụng kem bôi da có chứa glucocorticoid bôi trực tiếp, lâu dần gây tình trạng tổn thương da như  teo da (thường gặp ở mặt và quanh miệng), mỏng da, da ửng đỏ hoặc có nhiều vết lằn, có vết bầm và giãn mạch, làm trầm trọng trứng cá đỏ (Rosacea), mất sắc tố da từng phần, che đậy nhiễm khuẫn và xuất hiện nấm. Theo "Hiệp định hệ thống hòa hợp ASEAN trong quản lý mỹ phẩm" và Thông tư số 06/2011/TT-BYT ngày 25 tháng 01 năm 2011 của Bộ Y tế quy định về quản lý mỹ phẩm, các chất thuộc nhóm GC đã bị cấm dùng trong mỹ phẩm­. Hiện nay, tại Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu phát hiện đồng thời GC trộn trái phép trong mỹ phẩm bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao đầu dò PDA, sắc ký lỏng ghép với đầu dò khối phổ. Tuy nhiên chưa có nghiên cứu định lượng đồng thời hai đồng phân betamethason và dexamethason, hai chất này rất khó phân biệt được khi thực hiện sắc ký lớp mỏng hay sắc ký lỏng hiệu năng cao riêng lẻ từng thành phần. Để góp phần phục vụ cho công tác kiểm tra chất lượng mỹ phẩm, chúng tôi đã thực hiện nghiên cứu xây dựng phương pháp định tính và định lượng đồng thời năm glucocorticoid (prednisolon (PR), betamethason (BT), dexamethason (DX), hydrocortison acetat (HCA) và dexamethason acetat (DXA)) trong kem bôi da bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) với đầu dò PDA.

            Nguyên liệu

            Chất đối chiếu: Prednisolon (99,0%), betamethason (98,8%), dexamethason acetat (99,2%); dexamethason (99,6%), hydrocortison acetat (99,5%) của Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung ương.

            Thiết bị: Hệ thống HPLC Shimadzu - đầu dò PDA, cân phân tích SARTORIUS, máy lắc siêu âm BRANSON. Các thiết bị được hiệu chuẩn đạt yêu cầu của phòng thí nghiệm theo ISO/IEC 17025 - 2017.

            Hóa chất, dung môi: Acetonitril (ACN), methanol (MeOH), nước cất hai lần đạt tiêu chuẩn tinh khiết dùng cho HPLC.

            Phương pháp nghiên cứu

            Các GC đều có cấu trúc hóa học chứa nhân steroid với giá trị pK_a > 10, chủ yếu ở dạng tự do nên kỹ thuật sắc ký pha đảo được chọn, khảo sát trên cột Phenomenex Luna C₁₈ (250 x 4,6 mm; 5 14 μm"> ) và C₁₈ (150 x 4,6 mm; 5 14 μm"> ) với dung môi pha động được khảo sát là những dung môi phân cực như acetonitril, methanol và nước. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả tách và độ chọn lọc của phương pháp như nhiệt độ cột, tỉ lệ thành phần pha động, tốc độ dòng và bước sóng phát hiện tiếp tục được khảo sát trong quá trình thực nghiệm để tìm điều kiện sắc ký thích hợp.

            Thẩm định phương pháp phân tích với các chỉ tiêu: tính đặc hiệu, tính tuyến tính, độ đúng, độ chính xác, giới hạn phát hiện, giới hạn định lượng theo hướng dẫn của AOAC.

            Các kết quả thực nghiệm được tính toán và xử lý thống kê trên phần mềm Microsoft Excel với các hàm thống kê thông dụng.

            Kết luận

            Quy trình định tính, định lượng đồng thời prednisolon, betamethason, dexamethason, hydrocortison acetat và dexamethason acetat trong kem bôi da bằng phương pháp HPLC-PDA được thẩm định đạt yêu cầu theo quy định của AOAC. Phương pháp có thể ứng dụng để phát hiện GC trong kem bôi da trị mụn, nám da và làm trắng da trên thị trường.