Bổ sung một số loài cây thuốc thuộc chi Mahonia Nutt., họ Hoàng liên gai (Berberidaceae) cho hệ thực vật Việt Nam

Tóm tắt

Họ hoàng liên gai (Berberidaceae) trên thế giới có 18 chi và khoảng gần 700 loài, phân bố chủ yếu ở Bắc bán cầu, có xuất xứ từ vùng ôn đới ấm tới Việt Nam. Trong đó, chi Berberis là chi lớn nhất với khoảng 500 loài và Mahonia là chi lớn thứ hai với khoảng 100 loài. Theo các ghi nhận và công bố về chi Mahonia ở Việt Nam, hiện nay có 7 loài và đều được sử dụng làm thuốc theo kinh nghiệm dân gian.

Nghiên cứu hóa sinh của các loài thuộc chi Mahonia đã xác định được hơn 150 thành phần hóa học, trong đó chủ yếu là các alcaloid. Các hợp chất biệt lập và dịch chiết thô đã được chứng minh có tác dụng dược lý in vitro và in vivo, bao gồm các đặc tính kháng khuẩn, chống viêm, bảo vệ gan, chống oxy hóa, chống dị ứng, giảm đau, ức chế lipogenase, chống tăng sinh và chống ung thư. Các chế phẩm có chứa các loài thuộc chi Mahonia đã được chứng minh là có hiệu quả tốt trong điều trị lâm sàng bệnh lỵ, xuất huyết trong và ngoài, mụn trứng cá và viêm họng mãn tính,...

Trong bài báo này lần đầu tiên ghi nhận bổ sung 3 loài thuộc chi Mahonia Nutt. có công dụng làm thuốc cho hệ thực vật Việt Nam, nâng tổng số loài thuộc chi này ở Việt Nam lên 10 loài.

Đối tượng nghiên cứu

Tổng số gồm 140 tiêu bản các loài thuộc chi Mahonia Nutt. đang được lưu giữ ở các bảo tàng thực vật lớn của Việt Nam như Bảo tàng Thực vật và Cây thuốc của Viện Dược liệu, Trường Đại học Dược Hà Nội, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên và Bảo tàng Thực vật Viện Sinh học Nhiệt đới.

Nội dung nghiên cứu

- Phân tích đặc điểm hình thái, giám định tên khoa học của các tiêu bản, mẫu vật.

- Xây dựng khóa định loại phân biệt các loài thuộc chi Mahonia hiện có ở Việt Nam.

- Thu thập thông tin về thành phần hóa học (nếu có), công dụng và cách dùng của các loài.

- Mô tả đặc điểm thực vật các loài mới bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

- Xác định tên khoa học bằng phương pháp so sánh hình thái, đối chiếu với tài liệu và các bộ thực vật chí của các nước như Thực vật chí Trung Quốc, Thực vật chí Đài Loan, ...

- Xây dựng khóa định loại phân biệt các loài bằng khóa lưỡng phân, dựa vào các đặc điểm đối lập nhau về hình thái của cơ quan sinh dưỡng và cơ quan sinh sản.

- Phương pháp kế thừa bằng cách tập hợp và phân tích các công trình khoa học, các kết quả khảo sát, đánh giá, các tài liệu khoa học có liên quan đến các đối tượng nghiên cứu để thu thập thông tin.

Kết luận

Qua nghiên cứu về chi Mahonia Nutt. ở Việt Nam, đã bổ sung cho Hệ thực vật Việt Nam 3 loài cây thuốc gồm Mahonia jingxiensis, M. duclouxiana và M. hancockiana. Đã xây dựng khóa định loại để phân biệt 10 loài thuộc chi Mahonia Nutt. đã biết ở Việt Nam.

Đây là nhóm thực vật có giá trị sử dụng làm thuốc và đang đứng trước nguy cơ bị đe dọa tuyệt chủng rất lớn do nạn khai thác quá mức và số lượng cá thể ngoài tự nhiên rất ít, vùng phân bố hẹp. Cần có những nghiên cứu sâu hơn về nhân giống, trồng trọt và có kế hoạch bảo vệ chúng trong tương lai.