So sánh hình thái thực vật và hình thái hạt phấn một số loài thuộc chi Balanophora J. R & G. Forst ở Việt Nam

Tóm tắt

Họ Dó đất (Balanophoraceae Rich.) trên thế giới có khoảng 40 loài thuộc 16 chi . Ở Việt Nam, theo Nguyễn Tiến Bân, họ Dó đất có 2 chi với 8 loài và 1 thứ. Trong đó chi Sơn dương hay Dó đất núi cao (Rhopalocnemis Jungh.) có duy nhất một loài ở Việt Nam cũng như trên toàn thế giới và tương đối dễ phân biệt với các loài thuộc chi Dó đất (Balanophora J. R. & G. Forst). Khác biệt với chi Rhopalocnemis, các loài thuộc chi Balanophora tương đối đa dạng về hình thái và trong nhiều trường hợp rất khó để phân biệt, đặc biệt dưới dạng dược liệu khô. Bên cạnh đó, có 3 loài thuộc chi Balanophora được ghi nhận gần đây là các loài bổ sung cho hệ thực vật Việt Nam bao gồm: Balanophora subcupularis P. C. Tam, Balanophora tobiracola Makino và Balanophora harlandii Hook. f.. Đặc điểm thực vật của một số loài trong chi Dó đất ở Việt Nam cũng đã được mô tả trong một số tài liệu như Cây cỏ Việt Nam của GS. Phạm Hoàng Hộ hay Từ điển cây thuốc Việt Nam của TS. Võ Văn Chi, tuy nhiên những thông tin trong các tài liệu này còn tương đối hạn chế. Bài báo này so sánh đặc điểm hình thái thực vật cũng như hình thái hạt phấn của một số loài thuộc chi Balanophora ở Việt Nam nhằm mục đích giúp phân biệt các loài thuộc chi này ở Việt Nam.

Nguyên vật liệu

- Đối tượng nghiên cứu: Mẫu tươi các loài thuộc chi Balanophora ở Việt Nam bao gồm cả cây mang cụm hoa được thu tại các địa điểm khác nhau ở Việt Nam: Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên, Yên Bái, Hòa Bình, Lạng Sơn, Lâm Đồng trong thời gian từ năm 2016 - 2018.

- Thiết bị nghiên cứu: Máy ảnh kỹ thuật số Nikon. Kính lúp soi nổi và kính hiển vi quang học có kết nối camera.

Phương pháp nghiên cứu

- Đặc điểm hình thái thực vật của các loài thuộc chi Balanophora được so sánh với nhau.

- Hạt phấn được xử lý theo phương pháp acetolyse của G. Erdtman (1960).

Kết luận

Hình thái các loài thuộc chi Balanophora J. R. & G. Forst được tổng hợp và so sánh trong bảng giúp nhận biết và phân biệt các loài Dó đất ở Việt Nam. Một số đặc điểm quan trọng để phân biệt bao gồm: màu sắc cụm hoa, cấu trúc và bề mặt thân thoái hóa thành "củ", số lượng và cách sắp xếp của lá, hình dáng cụm hoa, cấu trúc hoa đực, vị trí hoa cái. Hình thái hạt phấn các loài nghiên cứu cũng được nghiên cứu về kích thước, hình dáng hạt phấn. Những kết quả thu được là những cơ sở dữ liệu quan trọng giúp nhận biết và phân biệt các loài Balanophora ở Việt Nam.