Dịch tễ phức tạp của bệnh sán lá gan nhỏ gây bởi loại Opisthorchis viverrnini tại miền trung Việt Nam do xuất hiện thêm cận loài Opisthorchis sp BD2013 gây bệnh trên vịt

Tóm tắt

Chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu điều tra cắt ngang tại vùng dịch tễ tỉnh Bình Định để xác định tỷ lệ nhiễm
và các yếu tố nguy cơ của bệnh sán lá gan nhỏ trên cả vật chủ cuối cùng là ngừơi và vịt, và vật chủ trung gian
là ốc và cá nước ngọt, đồng thời chúng tôi tiến hành giải trình tự gien ty thể của loài sán lá gan được tìm thấy
trên vịt để xác định vị trí di truyền học của loài sán này trên cây phả hệ của họ Opisthorchiidae trong mối quan
hệ với các loài Opisthorchis trong họ đã được tìm thấy trước đó. Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhiễm bệnh
sán lá gan nhỏ (O. viverrini) trong cộng đồng dân cư được điều tra tại tỉnh Bình Định là 11,4 % và tỷ lệ nhiễm
bệnh sán lá gan nhỏ (Opisthorchis sp BD 2013) trên vịt là 34,3 %. Hai loài ốc nước ngọt Bithynia siamensis
goniomphalos và B. funiculata (Bithyniidae) được xác định là vật chủ trung gian thứ nhất của sán lá gan nhỏ O.
viverrini tại Việt Nam và 10 loài cá nước ngọt, chủ yếu thuộc họ Cyrinidae được xác định là vật chủ trung gian
thứ 2, trong đó cá diếc Carassius auratus được dùng để làm gỏi cá có tỷ lệ nhiễm ấu trùng sán lá gan nhỏ O.
viverrini cao nhất. Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, ấu trùng của cả hai loài sán lá gan nhỏ O. viverrini và
Opisthorchis sp BD2013 được tìm thấy trên cùng một vật chủ trung gian thứ nhất là ốc Bithynia funiculata và
trên cùng vật chủ trung gian thứ 2 là 3 loài cá nước ngọt có tên Esomus metallicus, Puntius brevis và Rasbora
aurotaenia. Kết qủa phân tích hệ gien cho thấy, trên cây phả hệ của hệ gien ty thể (nad1, cob và cox1) Opisthorchis sp BD2013 thể hiện là một loài độc lập và có quan hệ cận loài với O. viverrini. Mặc dù kết quả nghiên cứu
hiện tại chưa tìm thấy Opisthorchis sp BD2013 trên người, song việc đồng thời lưu hành hai loài sán lá gan có
quan hệ cận loài và chia sẻ cùng vật chủ trung gian ở giai đoạn ấu trùng gây bệnh trong cùng vùng dịch tễ, có
nguy cơ làm phức tạp dịch tễ học của bệnh bởi việc giao phối chéo hay chuyển gien có thể xảy ra khi vật chủ
cuối cùng nhiễm cùng lúc cả 2 loài sán lá gan có quan hệ cận loài này.