ĐỊA DANH HỌC VIỆT NAM: NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN BÀN

Tóm tắt

“Địa danh học - một chuyên ngành của ngôn ngữ học, nghiên cứu các tên gọi địa lí, giải thích sự cấu tạo, lịch sử xụất hiện của chúng và phân tích ý nghĩa ban đầu của các từ cấu tạo nên địa danh ” (A.V. Superanskaja) . Như vậy, nói cụ thể hơn, địa danh học (typonymy) được coi là một chuyên ngành hẹp, cùng với nhân danh học (anthroponomastics) tạo lập nên ngành danh học (onomastics) và được quan niệm, theo hướng trước nay, nó là / như một chuyên ngành của từ vựng học (lexicology). Vì vậy, việc nghiên cứu tên gọi, qua đó là cách thức gọi tên / đặt tên cũng như việc kiến trúc tên gọi đối với một/các vùng/khu vực/địa vực nào đó của không gian địa lí, được coi là đương nhiên thuộc lĩnh vực nghiên cứu của ngôn ngữ học.

Quá trình hình thành/ kiến tạo nên một địa danh cũng tức là quá trình đặt tên/ gọi tên cho một vùng/ khu vực không gian địa lí nào đó mặc nhiên chịu sự chi phối của các quy tắc đặt tên một cách à priori của ngôn ngữ nhân loại. Tuy nhiên, những biến động về mặt xã hội - lịch sử cũng đã tác động đáng kể đến những biến đổi của địa danh. Những biến đổi như vậy của địa danh do những nguyên nhân xã hội - lịch sử nhiều khi vượt ra khỏi những quy luật của sự hình thành địa danh. Đó là thực tế địa danh Việt Nam kể từ sau khi thống nhất đất nước - 1975. Vì vậy, cần thiết và tổng quát, phải xác lập những tiêu chí phân loại khả dĩ phù hợp hơn, thực tế hơn.

Có thể nói, những biến động xã hội - lịch sử ở Việt Nam suốt từ giữa nửa đầu thế kỉ XX cho đến những năm đầu của thế kỉ XXI đã có những tác động/chi phối rất lớn đến việc tạo lập cũng như thay đổi địa danh của đất nước. Trước hết, việc chia tách và sát nhập nhiều địa vực lân cận trên khắp lãnh thổ Việt Nam từ năm 1954, đặc biệt ở phía Bắc Việt Nam, do những đặc trưng tâm lí - văn hóa của người Việt cùng những quan niệm khá đơn giản về việc kiến tạo địa danh đã hình thành nên không ít địa danh khiến cho nhiều thuộc tính bản thể của địa danh trở nên mờ nhạt hoặc không còn.